استلزامات طرح نظریه ای تربیتی مبتنی بر پارادایم پیچیدگی

نظریه های تربیتی معاصر تحت تأثیر مولفه های «پارادایم سادگی» شکل گرفته است. با گسترش «پارادایم پیچیدگی» در عرصه های گوناگون علوم، اندیشمندان علوم تربیتی به نقد و بررسی نظریه های تربیتی موجود پرداختند، اما هنوز نظریه ای تربیتی مبتنی بر پارادایم جدید ارائه نشده است. با توجه به این منظر، هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه استلزامات طرح و تدوین این نظریه جدید با توجه به مولفه های پارادایم پیچیدگی است. بدین منظور، با استفاده از روش های استدلال فلسفی، ابتدا به استنتاج مولفه های پارادایم سادگی در ارکان سه گانه هستی شناسی، معرفت شناسی، و روش شناسی و نحوه اثرگذاری آن ها بر نظریه های تربیتی معاصر پرداخته شد. سپس، مولفه های پارادایم پیچیدگی در همان ارکان سه گانه معرفی شدند و در نهایت، استلزام های تدوین نظریه تربیتی با اتکا به این مولفه ها مورد بررسی قرار گرفتند. در این راستا، ابتدا از امکان یک نظریه قوی تربیتی در این پارادایم دفاع شد و سپس، با استفاده از برخی مفاهیم همچون «نظریه توزیعی» به توضیح ماهیت نظریه تربیتی در پارادایم پیچیدگی پرداخته و این استلزام ها برای تدوین آن برشمرده شد: (1) ملاحظه نظام های تعلیم و تربیت همچون سیستم های پیچیده (با ویژگی های منحصر به فرد آن) با روابط و تعاملات گسترده، عمیق، و غیرخطیِ درونی (میان عناصر و اجزای درونی آن سیستم) و برونی (میان فراسیستم تربیتی با نهادهای دیگر جامعه)؛ (2) توجه به تغییر و تحول دایمی جهان هستی و تمام پدیده های واقع در آن از جمله پدیده های تربیتی؛ (3) در نظر داشتن تمام لایه های هستی های تربیتی به مثابه یک کل واحد؛ (4) لزوم ملاحظه سطوح گوناگون فرایندهای تربیتی همچون یادگیری و طراحی و اجرای برنامه های درسی؛ (5) توجه به ویژگی تعیّن پذیری ساختاری در مواجهه با سیستم های اجتماعی (مانند نظام تعلیم و تربیت) که شامل عامل هایی خودمختار و آزاد هستند؛ (6) مخالفت با قطعیت کامل (مانند نظریه های مدرن) و عدم قطعیت کامل (مانند نظریه های پسامدرن) تمام نظریه های خُرد و کلان در این حوزه و انتساب درجه ای از قطعیت به آن ها؛ (7) استفاده از منطق فازی در حوزه های گوناگون علوم تربیتی؛ (8) نظریه تربیتی در پارادایم پیچیدگی ناظر به نوعی «نظریه توزیعی» است؛ (9) نظریه تربیتی در پارادایم پیچیدگی «وابسته به زمینه» است؛ (10) لزوم مطالعه پدیده های تربیتی از منظری تکثررشته ای و به کمک انواع رشته های علمی.